СУЯК КЎМИГИНИ КЎЧИРИБ ЎТКАЗИЛИШИ ХАҚИДА НИМАЛАРНИ БИЛИШ ЛОЗИМ.

СУЯК КЎМИГИНИ КЎЧИРИБ ЎТКАЗИЛИШИ ХАҚИДА НИМАЛАРНИ БИЛИШ ЛОЗИМ.

Одатда суяк кўмигини кўчириб ўтказиш (трансплантацияси) деганда ўзак хужайраларини трансплантацияси тушунилади. Бунда суяк кўмиги (илик) га ўзак хужайралари манбаи деб қаралади. Катта ёшдаги одамларда ўзак хужайралар манбаи бўлиб қон хизмат қилиши мумкин. Шунингдек, ўзак хужайраларини киндик қонидан хам ажратиб олинади.

Қайси касалликларда суяк кўмиги трансплантацияси керак бўлади?
Биринчи гурухни қон касалликлари ташкил қилади. Биринчи ўринда лейкемия туради. Лейкемиянинг даволаш эффект бермаган ёки қайта такрорланувчи турлари (ўткир лимфобласт лейкоз, ўткир миелоид лейкоз, хроник миелоид лейкоз) да суяк кўмиги трансплантацияси мухим роль ўйнайди.
Анемиянинг апластик, яъни суяк кўмигида умуман қон хужайралари ишлаб чиқарилмайдиган турида - трансплантация ягона даволаш усули хисобланади. Касалликнинг бу тури хам туғма, хам кейинча ривожланиши мумкин. Жумладан, айрим вируслар, кимёвий моддалар ва дори воситалари хам апластик анемияга олиб келиши мумкин. Талассемия, ўроқ хужайрали анемия ва бошқа кам учрайдиган касалликларда хам транспалантация ягона даволаш усули хисобланади.
   
Иккинчи гурухни онкологик касалликлар эгаллайди. Болаларда учрайдиган ноходжкин лимфомаси ва қайталанувчи ходжкин лимфомасини фақат суяк кўмиги тпансплантацияси ёрдамида даволанади.   

Кимлар суяк кўмиги донори бўлиши мумкин?
1.    Суяк кўмиги донори сифатида киндик қони, яъни бола туғилгандан кейин йўлдош ва киндик венасида сақланиб қолган қондан фойдаланиши мумкин.
2.    Иккинчи манба – пациентнинг ака-укаси, опа-сингиллари ёки бошқа қариндошлари тегишли параметрлар бўйича танлаб олинади (аллоген трансплантация).
3.    Пациентнинг ўзини қони – аутоген трансплантация, айрим суяк кўмиги касалликларида қўлланилади.
4.    Синген трансплантация – бир тухумдан ривожланган эгизакларда генетик материали бир хил блгани учун бир эгизакдан иккинчисига кўчириб ўтказилади.
   
Донор учун хавф борми?
Худди жигар ёки буйракни кўчириб ўтказилиши каби суяк кўмиги трансплантациясида хам донорга етказиладиган зарар хақида ўринсиз фикрлар мавжуд. Аслида эса трансплантация муолажаси донор учун абсолют хавфсиз хисобланади. Хатто, 2 ёшгача бўлган ва 60 ёшдан ортган инсонлар донор сифатида кўриб чиқилмайди хам. Ўзак хужайраларни олишдан олдин донорнинг қон тахлиллари обдон текширилади, жигар, буйрак фаолияти бахоланади.

Аллоген трансплантация операция хонасида ўтказилади. Бунда махсус игна билан суяк кўмигининг асосий резервуари хисобланадиган чаноқ суягига киргизилади. Сўнгра суяк кўмиги хужайралари тутувчи контейнердан лаборатория шароитида махсус қурилма (аферез) ёрдамида ўзак хужайралари ажратиб олинади. Сўнгра тирик хужайралар миқдори саналиб, рецепиент учун бу миқдор етарли экани бахоланади ва етарли булганда трансплантацияга тайёргарлик бошланади. Донордаги суяк кўмиги миқдори муолажадан кейин 2 хафта давомида тикланади.  

Трансплантация қандай кечади?

Трансплантациядан олдин рецепиент махсус тайёргарликдан ўтади. Янги суяк кўмиги кўчириб ўтказишдан олдин химиотерапия ёки нур терапияси ёрдамида пациентнинг ўзининг суяк кўмиги хужайралари тўлиқ парчаланади ва янги хужайраларга жой бўшатилади.
Тайёргарлик 7-8 кун давом этиб, бу даврда пациентнинг барча аъзолари тизимли тестдан ўтади. Янги ўзак хужайралари беморга худди қон қуйилгани каби, вена орқали юборилади. Табиат томонидан дастурлаштирилган донор хужайралари беморнинг суяк кўмигида тақсимланиб, ишга яроқли қон хужайралари ишлаб чиқара бошлайди.  

Трансплантациядан кейин беморларни нима кутади?

Агар беморда қоннинг онкологик касаллиги аниқланган бўлса, дефект хужайраларни сўндириш учун беморда химиотерапия муолажаси ўтказилади. Бунда беморнинг суяк кўмигидаги нафақат саратон хужайралари, балки соғлом илик тўқималари хам парчаланади. Айнан шундан кейингина соғлом илик хужайраларини кўчириб ўказиш мумкин бўлади. Сўнгра иммуносупрессив терапия ўтказилиб, беморнинг иммун тизими бостирилади. Бу муолажа беморни ташқи инфекциялар учун химоясиз қилиб қўйгани учун, хамма эътибор беморни инфекция юқтириб олмаслигига қаратилади.
      
Суяк кўмигини кўчириб ўтказиш операциясидан кейин 14 куни, трансплантация қилинган илик қон хужайралари ишлаб чиқараётгани ёки ишлаб чиқармаётгани бахоланади. Аммо қон хужайралари керакли миқдорга етгунга қадар 30-40 кун давомида бемор стерил мухитда сақланади. Агар қон хужайралари миқдори кўпайган бўлса – трансплантация омадли кечган хисобланади. Бу даврда барча қон хужайралари: эритроцит, лейкоцит, тромбоцитлар ишлаб чиқарилишни бошлаган бўлиши ва қонда хеч қандай инфекция аниқланмаслиги керак. Шундагина бемор бокс бўлимидан бошқа умумий беморлар бўлимига ўтказилади. Пациент клиникада 50-60  кун давомида қолади. Жавоб берилгандан кейин бемор 1 йил мобайнида доимий врач назоратида бўлади.
 
www.gepamed.uz